Każdy inwestujący swoje oszczędności na giełdzie powinien, w zależności od horyzontu czasowego, być mniej lub bardziej na bieżąco z informacjami na temat gospodarki i rynków finansowych. Im bardziej gra na giełdzie opiera się na krótkich inwestycjach, tym potrzeba ta jest większa. Problem pojawia się jednak w ilości ogarniającej nas informacji. Każdego dnia możemy przeczytać albo o tym, że świat się za chwilę zawali, lub wręcz przeciwnie, że wszystko jest pięknie, a będzie jeszcze lepiej. W tej sytuacji warto wziąć sprawy w swoje ręce i od czasu do czasu przejrzeć twarde dane, z których często jednoznacznie wynika, w jakim punkcie cyklu koniunkturalnego się znajdujemy.
Poniżej przedstawiamy opis czynników, po których można poznać recesję, rozpoczynając od zdefiniowania pojęcia.
Recesja jest to spowolnienie wzrostu PKB prowadzące do niedostatecznego wykorzystania siły roboczej i kapitału, ubytku kapitału ludzkiego i fizycznego, często powodująca gniew i pesymizm w grupach społecznych najbardziej dotkniętych kryzysem.
Typowe oznaki recesji
Gdy mamy do czynienia z recesją, w kluczowych obszarach gospodarki pojawiają się typowe symptomy:
Dynamika krajowego biznesu
Większość sektorów i firm mierzy się ze stratami i spadkiem obrotów, a kilka – tych bardziej stabilnych – powstrzymuje PKB od spadku w wartościach bezwzględnych. Wykorzystanie zdolności produkcyjnych maleje, a nowe projekty inwestycyjne są przesuwane lub odwoływane.
Na początku recesji negatywnie zaskakują raportowane wyniki, które zawodzą oczekiwania wobec PKB, sprzedaży i zysków. Innowacje mają trudności z wejściem na rynek i nie udaje im się znaleźć w „koszykach zakupowych” gospodarstw domowych, zatem szybkość dyfuzji, czyli upowszechniania się innowacji w gospodarce zwalnia. Wyjścia z rynku, głównie mniejszych firm, góruje nad wejściami na rynek.
Handel zagraniczny
Import spada bardziej niż PKB. Jeśli partnerzy handlu zagranicznego utrzymują wzrost, wówczas eksport rośnie i bilans handlowy się poprawia (mniej lub bardziej drastycznie).
Ukierunkowane na popyt bezpośrednie inwestycje zagraniczne są anulowane, a tylko te nastawione na zasoby mogą być kontynuowane. W późniejszym stadium recesji może nastąpić wykup przez zagraniczny kapitał aktywów, których wartość rynkowa znacząco spadła.
Gdy gospodarka rozważanego kraju jest nastawiona na eksport i posiada kilka konkurencyjnych produktów, których sprzedaż jest kluczem do przychodów prywatnych i publicznych, recesję może wywołać spadek cen i ilości dóbr sprzedawanych za granicą. Odbije się to na krajowej gospodarce spadkiem zatrudnienia w sektorze eksportowym, zmniejszając przy tym popyt krajowy i powodując kolejne negatywne zjawiska w kontekście zmniejszającej się nadwyżki handlowej (lub zwiększenia deficytu).
O wymianie handlowej pisaliśmy już wcześniej:
– Jak interpretować dane dotyczące eksportu
– Jak interpretować dane dotyczące importu
Rynek pracy
Na początku pracodawcy zwalniają tempo redukując koszty stałe np. przesunięcie pełnych etatów na te w niepełnym wymiarze godzin, redukując przy tym miesięczną pensję.
Jeżeli firmy uważają, że recesja będzie krótka, a wielu pracowników posiada wartościowe dla przedsiębiorstwa umiejętności, zwolnienia są przekładane. Natomiast jeśli recesja trwa, firmy będą zmuszone redukować zatrudnienie.
Zwiększone ryzyko pozostania bezrobotnymi lub zaakceptowania gorzej płatnej pracy prowadzi do zapobiegawczych oszczędności. Wraz ze spadkiem dochodów gospodarstw domowych obniża się zatem konsumpcja.
Finanse publiczne
Dochody z podatków spadają – bardziej jeśli opodatkowanie nie jest progresywne. Dotacje dla bezrobotnych wzrastają, a deficyt szybko idzie w górę. Relacja długu publicznego do PKB gwałtownie się pogarsza, a obie zmienne przesuwają się niekorzystnie.
Jeśli spowolnienie PKB zostało wywołane przez rządowe cięcia wydatków i podniesienie podatków w celu utrzymania deficytu pod kontrolą, droga ta choć w krótkim terminie może wydawać się poprawna, w dłuższym terminie jest samobójcza. Takie działanie mogłoby jedynie odnieść sukces gdyby było zrównoważone polityką monetarną wspierającą wzrost oparty na eksporcie i inwestycjach.
Rynki finansowe
Ceny aktywów maleją, co może prowadzić do przejęcia przez zagraniczny kapitał. Liczba transakcji na rynku nieruchomości (oraz powiązanych z nim pożyczek) jest znacznie zredukowana. Ceny spadają, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych, a im dalej kryzys postępuje, tym więcej miejsc jest nim dotkniętych.
Giełda może czasowo piąć się w górę, zwłaszcza wtedy, gdy stopy procentowe są redukowane przez bank centralny. Ogólny trend jest jednak opadający do czasu, aż będzie miało miejsce ożywienie gospodarcze.
Poziom cen i realne stopy procentowe
Jeśli recesja została wywołana przez wzrost cen ropy naftowej, w krajach importujących ten surowiec ma miejsce stagflacja o wysokiej inflacji importowanej (spowodowanej wzrostem cen importu). Wpływa ona na usługi związane z transportem i energetyką, a tym samym na dobra fizyczne i płace. Jeżeli bank centralny reaguje na taką inflację wzrostem realnych stóp procentowych, recesja się pogłębia. Nie w pełni indeksowane płace zaczynają spadać w ujęciu realnym, więc popyt krajowy, już ściśnięty przez wysokie stopy procentowe (stosowane zarówno do istniejącego zadłużenia przedsiębiorstw oraz potencjalnych nowych kredytów) jest znacznie obniżony. Szybkość poskromienia inflacji i redukcji stóp procentowych ma kluczowe znaczenie dla uniknięcia dalszej degradacji gospodarki.
Jeśli recesja została wywołana przez politykę wewnętrzną i koniec fazy inwestycyjnej przedsiębiorstw, wówczas zastój zdolności produkcyjnych może stanowić podstawę do powstrzymania inflacji.
Niektóre firmy, próbują obniżyć koszty stałe zwiększoną ceną i zmniejszoną liczbą sprzedawanych jednostek. Obniża to jednak sprzedaż, zwłaszcza jeśli inne firmy robią odwrotnie i obniżają ceny. Wraz ze spowolnieniem średniego wzrostu poziomu cen, wyniki przedsiębiorstw są bardziej rozproszone, pierwsze z wymienionych zazwyczaj bankrutują, a inne są w stanie przetrwać. Klienci zbankrutowanych firm przenoszą się do tych ocalałych wzmacniając ich pozycję.
Kluczowe wydarzenia oraz wpływ recesji na ludzi i układ sił w polityce.
Śledząc wiadomości warto zwracać uwagę na typowe wydarzenia występujące w czasie recesji, które zostawiają ślad zarówno w rzeczywistości, jak i w mediach. Są to np. zamknięcia zakładów czy bankructwa firm.
Wygrani i przegrani
Recesja uderza mocniej i wcześniej w klasę średnią i biednych. Bogaci mogą być mniej lub bardziej odizolowani od kryzysu, o ile nie obejmuje on krachu na giełdzie lub znacznego spadku cen aktywów. Wiele zależy od konkretnych programów rządowych, które mogą potencjalnie złagodzić lub pogorszyć skutki recesji dla różnych grup społecznych.
Wpływ kryzysu na wyniki wyborów
Gdy gospodarka jest szeroko komentowana w mediach, wybory w fazie recesji cyklu koniunkturalnego faworyzują opozycję, zwłaszcza jeśli problemy można przypisać obecnemu rządowi, i/lub opozycja ma przekonującą politykę, która mogłaby pomóc wyjść z kryzysu.
Szanse dla inwestorów i przedsiębiorców
Słaby wzrost PKB ukrywa rozbieżną dynamikę dużych firm i sektorów. Kryzys niektórych długotrwałych lecz kruchych beneficjentów może otworzyć drogę do agresywnych nowych wejść oferujących innowacyjne podejście do rynku.
Nadmierne ceny w hossie podczas recesji najprawdopodobniej zostaną skorygowane do bardziej rozsądnych poziomów, oferując grającym na giełdzie szczególnie optymistyczne możliwości zakupu akcji i przebudowania portfolio.
Przejście do następnej fazy
Recesja może przerodzić się w depresję (z bezwzględnym spadkiem PKB i poziomu cen) jeśli:
- jej przyczyny są wystarczająco silne,
- kraj był szczególnie podatny na kryzys
- władze podwoiły restrykcyjną politykę fiskalną i monetarną
W łagodniejszych warunkach, gdy zostanie zastosowany dostatecznie duży dodatni bodziec, spadek zostanie zażegnany i po kryzysie nastąpi regeneracja.
Podsumowanie
Precyzyjne śledzenie sytuacji gospodarczej nie należy ani do najłatwiejszych, ani do najprzyjemniejszych, ale cierpliwemu inwestorowi pozwoli poprawnie przewidywać trendy i fazy cyklu biznesowego, a co za tym idzie pomoże w podejmowaniu poprawnych decyzji inwestycyjnych. Wówczas gra na giełdzie będzie przyjemnością, a nie kolejnym zmartwieniem na głowie. Należy zatem trzymać rękę na pulsie, by posiadać informacje na temat:
- zmiany PKB
- relacji długu do PKB
- bilansu handlu zagranicznego
- poziomu zatrudnienia
- obrotów i zysków przedsiębiorstw
- poziomu inwestycji
- oraz inflacji i podaży pieniądza
(Tekst opracowany na podstawie: Economics Web Institue)
