Racjonalny inwestor – postawa wobec ryzyka

W poprzednich częściach opracowania wielokrotnie pojawiało się pojęcie ryzyka, a postawy inwestorów wobec ryzyka były jednym z elementów wyboru strategii i stylu inwestowania. W tym artykule pojęcie ryzyka zostanie omówione nieco szerzej.

Czym jest ryzyko?

Ryzyko jest nierozerwalnie związane z prowadzeniem każdego rodzaju działalności gospodarczej czy działalności inwestycyjnej. Przez ryzyko w działalności finansowej rozumie się sytuację, w której inwestor nie może być pewien oczekiwanych zysków w przewidywanym przedziale czasowym. Ryzyko dotyczy zarówno części, jak i całości oczekiwanych zysków z danej inwestycji.

W działalności inwestycyjnej inwestor praktycznie zawsze styka się z większym bądź mniejszym ryzykiem i zazwyczaj nie może być pewien dochodu, jakiego się spodziewa oraz nie może być pewien, kiedy go osiągnie.

Inwestycje w papiery wartościowe wiążą się z różnym poziomem ryzyka. W działalności inwestycyjnej praktycznie nie zdarzają się inwestycje wolne od ryzyka – czyli takie, co do których inwestor może być pewien dochodu, który osiągnie w przybliżonym okresie czasu. Często zdarza się, że inwestorzy oczekują wyższej stopy zwrotu z inwestycji, spodziewając się zysków wyższych niż wskazuje na to nominalna stopa zwrotu z inwestycji wolnej od ryzyka. Wówczas poziom stopy zysku z takiej inwestycji powyżej poziomu nominalnej stopy zwrotu z inwestycji wolnej od ryzyka stanowi premię za ryzyko. Innymi słowy – jest to rekompensata dla inwestora za podjęte ryzyko, co zostanie wyjaśnione w ostatniej części serii Racjonalny Inwestor.

Źródła ryzyka

W działalności inwestycyjnej inwestorzy stykają się z ryzykiem całkowitym, na które składają się ryzyko systematyczne i ryzyko specyficzne.

Ryzyko systematyczne wynika z tych wszystkich czynników, które wpływają na zysk z wszystkich porównywalnych inwestycji. Są nimi między innymi ogólne fluktuacje cen instrumentów finansowych, zmiany stóp procentowych, stóp zwrotu z reinwestowania kapitału, zmian siły nabywczej pieniądza czy kursów walut. W tym przypadku dywersyfikacja (różnicowanie) portfela inwestycji nie zredukuje tego rodzaju ryzyka, stąd czasem określa się je jako ryzyko niedywersyfikowalne.

Ryzyko systematyczne można klasyfikować według następujących rodzajów ryzyka:

• ryzyko rynkowe (tzw. market risk) – związane jest z tendencjami zmian cen danego rodzaju aktywów w tym samym kierunku, na przykład gdy ceny akcji zmieniają się wraz z całym rynkiem. Ryzyko rynkowe jest nieodzownym elementem inwestycji w aktywa, których ceny wahają się. Dotyczy również inwestycji w nieruchomości, dzieła sztuki i inne.

• ryzyko stopy procentowej (interest rate risk)– dotyczy niepewności związanej ze zmianą stóp procentowych. Dotyczy ono przede wszystkim papierów wartościowych o stałym dochodzie, takich jak np. obligacje. Wzrost stóp procentowych powoduje na ogół spadek cen tego rodzaju aktywów, natomiast spadek stóp procentowych powoduje wzrost wartości tych papierów wartościowych. Przyjmuje się zatem, że istnieje systematyczna ujemna korelacja (odwrotna zależność) pomiędzy cenami instrumentów o stałym dochodzie a wysokością stóp procentowych. Ryzyko wynikające ze zmian stóp procentowych jest zatem nieodłącznym elementem inwestycji w tego typu aktywa.

• ryzyko stopy reinwestycyjnej (reinvestment rate risk) lub inaczej ryzyko re inwestycyjne – towarzyszy głównie takim inwestycjom, w efekcie których inwestorzy otrzymują środki finansowe z tytułu dywidend lub odsetek. Ten rodzaj ryzyka jest również związany ze zmianami stóp procentowych. Jeśli ulegają one zmianie (a zatem poziom dochodowości inwestycji ulega zmianom), stopy zwrotu z tych reinwestowanych środków również ulegają zmianie.

• ryzyko siły nabywczej – ten rodzaj ryzyka jest ściśle związany z poziomem inflacji. Rosnące ceny towarów i usług powodują, że zmniejsza się siła nabywcza zarówno dochodów, jak i aktywów posiadanych przez inwestorów. Na to ryzyko oczywiście żaden inwestor nie ma wpływu. Stąd też w każdym przypadku (również w przypadku inwestycji bezpiecznych o najmniejszym poziomie ryzyka i zarazem najniższych stopach zwrotu, o których była mowa przy prezentacji konserwatywnego stylu inwestowania) zasadne jest dążenie inwestorów do osiągnięcia takiej stopy zwrotu, która przewyższa inflację. W przeciwnym razie bardziej zasadna wydaje się bieżąca konsumpcja, z której inwestorzy świadomie rezygnują podejmując każdą decyzję o zaangażowaniu środków w każdy rodzaj aktywów finansowych.

• ryzyko kursowe – ten rodzaj ryzyka towarzyszy inwestorom podejmującym decyzje inwestycyjne w zagraniczne papiery wartościowe, rozliczane w obcej walucie. Obecnie swoistym wyjątkiem jest strefa euro, w której ryzyko kursowe między krajami nie występuje. Ten rodzaj ryzyka nie wystąpi zatem u niemieckiego inwestora kupującego francuskie lub hiszpańskie aktywa. Jednak w każdym przypadku, w którym transakcja jest rozliczana w innej walucie i następnie rozliczana w walucie kraju inwestora, należy liczyć się z tym, że ryzyko kursowe może w znaczący sposób determinować poziom osiągniętych zysków. Wartość zagranicznych walut zmienia się, czasem dość drastycznie w relatywnie krótkim przedziale czasowym, zatem wartość zagranicznych inwestycji również może ulec znaczącym zmianom. Inwestor może oczywiście wyeliminować ten rodzaj ryzyka, wycofując się bądź nie podejmując inwestycji w aktywa zagraniczne i ograniczyć w ten sposób ryzyko straty, jednak jest to jednoznaczne z rezygnacją z możliwości odnoszenia również dodatkowych zysków z zagranicznych inwestycji.

Z kolei ryzyko specyficzne to takie, które jest związane z indywidualnymi cechami pewnych aktywów i dla nich charakterystyczne. Ryzyko to można minimalizować przez dywersyfikację portfela, ponieważ dotyczy ono tylko konkretnych firm, stąd też nazywa się je również ryzykiem dywersyfikowalnym.

Wyróżnia się dwa podstawowe źródła ryzyka specyficznego:

• ryzyko związane z działalnością gospodarczą – ryzyko gospodarcze towarzyszy firmie, w którą zamierza inwestować nabywca papierów wartościowych i wynika z charakteru danego przedsięwzięcia gospodarczego, z którym związany jest określony jego poziom. Nie każdy rodzaj działalności jest związany z takim samym ryzykiem, jak inne. Obrazowo można to pokazać zestawiając ze sobą np. wysoce ryzykowne wydobycie ropy naftowej z prowadzeniem piekarni. Ryzyko takie wiąże się również ze zmianami trendów rynkowych, co jest bardzo widoczne w przypadku firm bardzo innowacyjnych i działających w branżach nowych technologii. Na poziom tego ryzyka wpływa na przykład zmiana popytu na określone produkty. O ryzyku tym decydują również elementy takie, jak strajki, restrukturyzacje firmy czy też klęski żywiołowe.

• ryzyko finansowe – ten rodzaj ryzyka wiąże się z wykorzystaniem dźwigni finansowej w firmie, a zatem z zaangażowaniem długu w finansowanie jej działalności inwestycyjnej. Jest to ryzyko, które podejmuje przedsiębiorstwo, ale oczywiście jest ono poniekąd przenoszone na inwestorów. Poziom tego ryzyka będzie zależny od stopnia, w jakim firma zadłuża się, ale również od sposobu, w jaki tego dokonuje, np. czy w finansowaniu przedsięwzięć wykorzystuje kredyt bankowy, emituje obligacje lub akcje, czy też korzysta z leasingu.

Połączone ryzyko specyficzne i ryzyko systematyczne stanowi tzw. ryzyko całkowite, które ponosi inwestor. Jest ono również nazywane ryzykiem portfelowym lub łącznym ryzykiem inwestycji (total risk).

Postawy inwestorów wobec ryzyka

Jak już zostało wspomniane wcześniej, nie wszystkie rodzaje ryzyka w działalności inwestycyjnej da się zupełnie wyeliminować. W praktyce inwestorzy przyjmują różne postawy wobec ryzyka. Do najważniejszych z punktu widzenia prowadzenia działalności inwestycyjnej należą:

• skłonność do ryzyka

Inwestor skłonny do ryzyka będzie reprezentował agresywny styl inwestowania. Będzie zatem zainteresowany przede wszystkim wyższymi stopami zwrotu z inwestycji, które z tego powodu będą się wiązać z wyższym poziomem ryzyka.

• awersja do ryzyka

Taki inwestor, który będzie raczej wybierał inwestycje bezpieczne i stabilny, systematyczny, aczkolwiek niższy zysk z danej inwestycji, wykazuje awersję do ryzyka. Jest to nic innego tylko niechęć do jego ponoszenia. Stąd też taki inwestor będzie raczej reprezentował konserwatywny styl inwestowania.

• unikanie ryzyka

Każdy inwestor może również unikać ryzyka, przy czym jednak nigdy nie uda mu się to w pełni. Ryzyko jest integralną częścią składową procesu inwestycyjnego, jednak można oczywiście ograniczać jego poziom. O unikaniu ryzyka mówimy wtedy, gdy inwestor świadomie nie podejmuje pewnych rodzajów inwestycji, gdyż wiążą się one z pewnymi określonymi rodzajami ryzyka, których np. konkretna osoba nie rozumie lub nie zamierza ponosić. Doskonałym przykładem unikania ryzyka jest – wspomniana wyżej – rezygnacja z podejmowania inwestycji zagranicznych. W ten sposób dany inwestor rezygnuje z korzyści wynikających między innymi z różnic kursowych, ale również nie ponosi ryzyka kursowego.

Podsumowanie

Ryzyko jest jednym z głównych parametrów dotyczących działalności inwestycyjnej. Determinuje ono nasz styl inwestowania, ale również wpływa na poziom wypracowanych przez nas zysków. Przed podjęciem pierwszej decyzji inwestycyjnej w pierwszej kolejności musimy się zastanowić, jaki poziom ryzyka jest dla nas akceptowalny i być w tych przyjętych działaniach konsekwentni, zgodnie z zasadą mówiącą, że zanim zostaniemy inwestorami musimy się zastanowić jakimi inwestorami być chcemy.