W Polsce najchętniej kupowanymi kamieniami szlachetnymi są diamenty. Z kolei w Europie Zachodniej  większą popularnością cieszą się kolorowe kamienie szlachetne (m.in. szmaragdy, rubiny i szafiry). Na świecie największym rynkiem zbytu kamieni szlachetnych są USA, Japonia, Izrael, Belgia i Indie. Przed podjęciem decyzji o tym, czy i o jakie kamienie szlachetne rozbudować swój portfel inwestycyjny warto poznać ich charakterystykę i właściwości, dowiedzieć się jak je wstępnie rozpoznawać, a także które z nich są najbardziej cenione na rynku inwestycyjnym.

Kamienie szlachetne i ozdobne w pigułce

Kamienie szlachetne to minerały, które powstały w wyniku ruchów geologicznych. O wysokiej wartości kamieni szlachetnych decyduje nie tylko ich piękno, ale także rzadkość występowania oraz ściśle określone cechy i właściwości fizykochemiczne.

Główne kamienie szlachetne:

  • diament
  • korundy:
    • rubin
    • szafir
  • spinel
  • beryle:
    • szmaragd
    • akwamaryn
    • morganit
  • turmalin
  • topaz
  • chryzoberyl
  • granat
  • cyrkon
  • oliwin

Kamienie szlachetne są to minerały, które powstały w naturalnych warunkach, nie zostały wytworzone przez człowieka. Oprócz waloru rzadkości, cechuje je wysoki poziom twardości (od 6,5 lub 7 wzwyż w skali Mohsa), duża przezroczystość, wyrazisty połysk i wysoki współczynnik załamania światła. Czynniki te sprawiają, że kamienie szlachetne błyszczą się i lśnią w charakterystyczny sposób.

Warto wiedzieć

Co to jest współczynnik załamania światła?

Promienie światła przechodzące przez kamień szlachetny ulegają załamaniu w stosunku do pierwotnego kierunku. Wielkość załamania światła może być różna. Im większa, tym wyższa jakość kamienia szlachetnego. Zdarza się, że światło przechodzące przez kamień szlachetny załamuje się podwójnie. Zjawisko to nazywa się dwójłomnością.

Jak określa się połysk kamieni szlachetnych?

Wysoki połysk to jedna z najbardziej charakterystycznych zewnętrznych cech kamieni szlachetnych. Połysk powstaje po odbiciu światła od powierzchni kamienia. Im gładsza powierzchnia tym większy połysk. Z kolei gładkość zależy od twardości. Kamienie szlachetne mają wysoką twardość, więc ich powierzchnia jest gładka. Gdy padnie na nią światło zaczyna się błyszczeć. Gemmolodzy (czyli specjaliści i znawcy w zakresie kamieni szlachetnych i ozdobnych) różnie określają połysk kamieni szlachetnych. Najczęściej możemy spotkać się ze sformułowaniami: diamentowy, szklisty, tłusty, jedwabisty, żywiczny. Połysk diamentowy uznaje się najbardziej wartościowy. Diament, po obróbce specjalnym szlifem brylantowym zyskuje tzw. efekt ognia. To najbardziej pożądana cecha tego kamienia szlachetnego, najwyżej wyceniana.

Diament

Twardość: 10 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: regularny (trzy osie tej samej długości, umiejscowione względem siebie pod kątem prostym), kolor: bezbarwny, biały, żółty, zielony, niebieski, czerwony, różowy, brunatny, czarny, przezroczysty, połysk: diamentowy.

Największy znaleziony diament naturalny (Cullinan) miał 3106 karatów. Został odkryty w 1905 roku w Południowej Afryce i podzielony na 9 Cullinanów i około 100 innych kamieni. Największy oszlifowany diament wielkości 545,76 karatów, o najbardziej poszukiwanym szlifie, czyli rozetowym, to Golden Jubilee, również został znaleziony w Południowej Afryce.

Rubin

Twardość: 9 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: trygonalny (trzy z czterech osi leżą w jednej płaszczyźnie, mają jednakową długość, a kąt między nimi wynosi 120°, czwarta oś jest osią trzykrotną i jest prostopadła do pozostałych trzech), kolor: czerwony, przezroczysty, połysk: szklisty.

Szafir

Twardość: 9 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: trygonalny (trzy z czterech osi leżą w jednej płaszczyźnie, mają jednakową długość, a kąt między nimi wynosi 120°, czwarta oś jest osią trzykrotną i jest prostopadła do pozostałych trzech), kolor: niebieski, przezroczysty, połysk: szklisty.

Spinel

Twardość: 8 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: regularny (trzy osie tej samej długości, umiejscowione względem siebie pod kątem prostym), kolor: czerwony, różowy, fioletowy, niebieski, żółty, przezroczysty, połysk: szklisty.

Akwamaryn

Twardość: 7,5-8 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: heksagonalny (cztery osie, trzy z nich tej samej długości, umiejscowione względem siebie pod kątem 60 stopni, czwarta innej długości prostopadła względem trzech osi), kolor: niebieski, przezroczysty, połysk: szklisty.

Morganit

Twardość: 7,5-8 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: heksagonalny (cztery osie, trzy z nich tej samej długości, umiejscowione względem siebie pod kątem 60 stopni, czwarta innej długości prostopadła względem trzech osi), kolor: różowy, przezroczysty, połysk: szklisty.

Szmaragd

Twardość: 7,5-8 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: heksagonalny (cztery osie, trzy z nich tej samej długości, umiejscowione względem siebie pod kątem 60 stopni, czwarta innej długości prostopadła względem trzech osi), kolor: zielony, przezroczysty, połysk: szklisty.

Turmalin

Twardość: 7 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: trygonalny (trzy z czterech osi leżą w jednej płaszczyźnie, mają jednakową długość, a kąt między nimi wynosi 120°, czwarta oś jest osią trzykrotną i jest prostopadła do pozostałych trzech), kolor: bezbarwny, biały, czerwony, różowy, zielony, niebieski, czarny, brunatny, przezroczysty, połysk: szklisty.

Topaz

Twardość: 8 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: rombowy (trzy osie różnej długości, dwie umiejscowione względem siebie pod kątem prostym, trzecia jest do nich prostopadła), kolor: bezbarwny, żółty, czerwony, różowy, zielony, niebieski, brunatny, przezroczysty, połysk: szklisty.

Chryzoberyl

Twardość: 8,5 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: rombowy (trzy osie różnej długości, dwie umiejscowione względem siebie pod kątem prostym, trzecia jest do nich prostopadła), kolor: żółty, brunatny, zielony, przezroczysty, połysk: szklisty.

Granat

Twardość: 6,5-7,5 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: regularny (trzy osie tej samej długości, umiejscowione względem siebie pod kątem prostym), kolor: bezbarwny, biały, żółty, brunatny, czerwony, zielony, czarny, przezroczysty, połysk: szklisty.

Cyrkon

Twardość: 6,5-7,5 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: tetragonalny (trzy osie umiejscowione względem siebie pod kątem prostym, dwie z nich mają tę samą długość, trzecia prostopadła ma inną długość), kolor: bezbarwny, niebieski, żółty, brunatny, czerwony, różowy, przezroczysty, połysk: diamentowy.

Oliwin

Twardość: 6,5 wg skali Mohsa, układ krystalograficzny: rombowy (trzy osie różnej długości, dwie umiejscowione względem siebie pod kątem prostym, trzecia jest do nich prostopadła), kolor: zielony z żółtym odcieniem, przezroczysty, połysk: szklisty.

Na wartość inwestycyjną kamieni szlachetnych mają wpływ:

  1. wielkość, masa (1 karat = 200 mg),
  2. czystość, brak tzw. inkluzji, czyli zanieczyszczeń,
  3. szlif:
    1. rodzaj szlifu
    2. jakość szlifu,
  4. proporcje,
  5. barwa,
  6. połysk, załamania i odbicia światła,
  7. odporność na odłupywanie podczas procesu szlifowania,
  8. wartość historyczna.

Nieco inaczej ocenia się wartość diamentu, który jest królem rynku kamieni szlachetnych w porównaniu z pozostałymi minerałami szlachetnymi. Diamenty klasyfikuje się według czterech C:

  1. C (ang. carat) – karat, czyli waga,
  2. C (ang. clarity) – czystość, przejrzystość, wolność od inkluzji, określana symbolami (od najczystszego): FL, IF, VVS1, VVS2, VS1, VS2, SI1, SI2, I1, I2, I3,
  3. C (ang. colour) – kolor, najdroższe są diamenty białe,
  4. C ang. colour) – szlif, obróbka.

Warto wiedzieć

Najważniejsze rodzaje szlifów kamieni szlachetnych:

  •  fasetkowy (wielościenny):
    • brylantowy (57 ścianek) – daje tzw. efekt ognia
    • bagietkowy, schodkowy, szmaragdowy
    • rozetowy
  • kaboszonowy (historyczny).

O wartości kolorowych kamieni szlachetnych decyduje przede wszystkim intensywność barwy. Często zdarza się, że rubiny i szmaragdy zawierające inkluzje, ale mogące poszczycić się mocnym, wyrazistym kolorem, osiągają wyższe ceny niż okazy bez zanieczyszczeń, ale słabo wybarwione. Obecność inkluzji w kolorowych kamieniach jest dowodem na ich naturalne pochodzenie i odróżnia je od produkowanych na skalę przemysłową kamieni syntetycznych. Warto pamiętać, że kamienie syntetyczne mają te same właściwości fizykochemiczne co kamień naturalny, ale ich wartość rynkowa jest minimalna.

Oprócz kamieni szlachetnych na rynku można też spotkać wiele kamieni ozdobnych. Są powszechnie wykorzystywane w jubilerstwie, ale zwykle nie osiągają wysokich cen. Pojawiają się też organiczne surowce szlachetne, czyli utworzone przy pomocy organizmów żywych jak np. perła, czy koral. Jako ozdoba biżuterii historycznej są bardzo cenne. Natomiast w ozdobach współczesnych występują niezwykle rzadko, ponieważ ich naturalne zasoby kończą się z powodu nadmiernej eksploatacji wód przez człowieka. Powszechnie stosuje się perły hodowlane, ale (ponieważ zostały wytworzone przez człowieka) nie można ich już włączyć do kategorii kamieni szlachetnych. Zarówno kamienie ozdobne, jak i współczesne organiczne surowce są pięknymi okazami o wysokich walorach estetycznych, ale trudno je traktować w kategoriach wartości inwestycyjnych.

Wybrane kamienie ozdobne:

  • kwarce:
    • kryształ górski
    • ametyst
    • cytryn
    • kwarc różowy
    • kwarc mleczny
    • tygrysie oko
    • jaspis
    • agat
    • opal
  • turkus
  • malachit

Imitacje

Imitacje kamieni szlachetnych to najczęściej barwione szkło lub spoiwa kamienia szlachetnego i szkła. W środku można dostrzec smugi lub pęcherzyki. Czystość i przejrzystość kamieni szlachetnych ocenia się przy pomocy lupy powiększającej min. dziesięciokrotnie. Do oceny załamania światła wykorzystuje się reflektometr. Twardość można sprawdzać przy pomocy specjalnych ołówków do badania twardości kamieni szlachetnych. Innym sposobem identyfikacji kamieni szlachetnych jest mierzenie przewodnictwa cieplnego i przewodności elektrycznej. Badania te wykonuje się przy pomocy specjalistycznych przyrządów, które posiada większość rzeczoznawców i jubilerów. Można skorzystać z ich usług lub kupić urządzenia gemmologiczne, ale to koszt ok. 1500-2000 zł za każde urządzenie pomiarowe.

Inwestowanie w kamienie szlachetne – czy warto?

Kamienie szlachetne można kupić w hurtowniach metali i kamieni szlachetnych, specjalistycznych sklepach i domach aukcyjnych. Bogatą ofertę ma także Mennica Polska. Kłopotem dla inwestorów może być trudność w sprzedaży kamieni szlachetnych i długi czas oczekiwania na nabywcę oraz indywidualna wycena dla każdego kamienia szlachetnego. Z pewnością problemem jest wysoka bariera wejścia. To rodzaj inwestycji, który wymaga sporego kapitału na start. Niektórzy analitycy twierdzą, że to propozycja dla najzamożniejszych inwestorów. Kamienie szlachetne można też traktować jako lokatę kapitału oraz aktywa stabilizujące portfel w czasie kryzysu i zawirowań finansowych lub politycznych. Niewątpliwie plusem inwestycji w kamienie szlachetne jest rosnący popyt na biżuterię. Rośnie sprzedaż kosztowności i klejnotów, a wzrosty te sięgają 5-6 proc. rocznie. Do końca 2020 roku rynek ten ma osiągnąć 250 mld dolarów[1]. Kolejnym czynnikiem napędzającym popyt na kamienie szlachetne jest rozwój sektorów przemysłowych, które wykorzystują kamienie szlachetne w procesach produkcji. Z pewnością jest to segment, który wymaga rozwagi i ostrożności od inwestora, bo na rynku kamieni szlachetnych często zdarzają się produkty kradzione, sfałszowane, czy pochodzące z czarnego rynku.

Tłusty Kot